tagapagsalaysay

Palutang-lutang sa hanging 

ibinubuga ng electric fan

ang laso ng balumbon ng bulaklak

mula sa isang trapo.

Gusto ko sanang magpaanod

sa alon ng tanawing iyon, 

upang makahinga, kahit saglit, 

sa salimuot ng palaisipang

iniwan ng pinaslang na kapatid  --

Sa bayang pinuputol ang matatabil na dila,

sino ang magtatangka sa tagapagsalaysay  

ng  sugilanon ng mga dukha? 

Bago malunod sa balon ng pagninilay,

nalusaw ang balumbon ng bulaklak

at sinagip ng kalansing sa garapon 

ang aking malay.  Patak-patak ng sensilyo 

mula sa kalyuhing mga palad --

kaingenero, mag-uuling, magyayantok, 

maglalala ng sawali,  mga katutubo – lahat silang 

ang kinabuhi nakahabi sa sugilanon ng pakigbisog 

ng pinaslang na tagapagsalaysay.

Unti-unting napuno ang garapon, naglaho ang kalansing --

bawat patak ng halad, singtunog ng yapak ng paa sa lupa.

Nahulog sa salamin ng kabaong ang huling sensilyo,

mantsado ng pawis at putik.   Dahan-dahan, 

hinigop ito ng dibdib ng tagapagsalaysay.

tubig-kulay/ watercolor

humuhulas, nag-iiwan ng bakas 

at puwang; kumakapit sa kapuwa-

kulay.  ganito, halimbawa:  

patak ng pula sa sanaw ng bughaw --  

bumubukad na lilang bulaklak; 

tagusan ng bughaw at dilaw --

balumbon ng luntiang gubat;

pagniniig ng dilaw at pula –

kahel na bukang-liwayway o takipsilim.

gumagapang, lumilihis, sumasanib;

lumilikha ng dilim, nagluluwal ng liwanag;

lumalampas sa kipot ng mga takdang-hugis

at guhit; tulad ng puso, tulad ng bayang 

kumikilos tungo sa malayang bukas.

dayunyor

Tigilan na ang pagkumpara,

hindi iisa ang anak at ama; magkaiba sila.  

Paano pala ang husay at talino?

Lutang ka ba? Natural, ang anak mana sa ama.

At ang ginto? Ang mga naipatayo ni Senyor?

Pag-iisipan pa ba ‘yan? Ikabit sa pangalan ni Dayunyor.

Kung kontra ka,  kung hindi ka bilib,

Huwag ka palang dumaan sa NLEX,

Huwag magpagamot sa Heart Center,

huwag tumanggap ng 13th month pay.

Malinis ang konsensya ng butihing si Dayunyor,

Wala siyang kinalaman sa Batas Militar.

Hindi siya ang nagpakulong,

hindi siya ang nagpatortyur.

Hindi siya ang hepeng kumander

ng masunuring mga berdugo ng diktador.

Mali bang tawaging ginintuang panahon,

Ang rehimeng nagpatanyag sa ating nasyon?

At mabait si Dayunyor, di nagtatanim ng galit, di kumikibo;

di totoong may bayarang taga-tiktok ng kanyang kulo.

Higit sa lahat, marunong siyang tumanaw ng utang na loob,

kaya ngayong nagkatotoo ang hula ni Nostradamus,

ang Hello Garci at ZTE, ang tongpats at tokhang,

ang Napoles, lahat ng ‘yan, mabubura sa ating isipan.

At si Badoy at Gadon? Tatanghalin silang bagong huwaran

ng bagong buhay sa bagong kasaysayan sa bagong lipunan.

 

bayaang dilaan ang apoy

Tinutunaw ng trahedya ng Ukraine 

ang ating mga puso. Hinuhubog ang ating habag 

ng barbarismong ibinabaha  ng CNN BBC Fox News 

sa ating mga monitor –

mga balumbon ng liyab at dagundong ng pagsabog, 

gulanit na mga gusali, bakwit ng miyon-milyong

taumbayan,  pighati sa mga matang kakulay 

ng payapang langit.

At bumabalong ang ating luha. Nunit huwag, 

huwag sanang hilamin ng alat ng pagkiling 

ang ating mga mata.  May mga aninong dapat aninawin,

lalo’t pinaglalaho sila ng kinang ng tanawing 

ating tinatangisan –

silang mga winala, silang mga inulila, 

silang pinagwawatak-watak ng mga sibilisadong 

bombang ibinabagsak sa Somalia, sa Yemen, sa Syria.  

silang mga inuusig ng nagbanyuhay na Hitler,

ng dugong Nazi na dumadaloy sa mga kanyong 

bumibistay sa mga komunidad ng Lugansk at Donetsk; 

habang ipinagbubunyi ng Kanluran 

ang tapang at kabayanihan ni Zelensky.

Karumal-dumal ang pananakop ni Putin. Burak 

ang kanyang budhi.   Dapat lamang sumpain. Bakit hindi.  

Ngunit bayaang dilaan din ng apoy ng ating poot 

si Biden, ang NATO, lahat,  lahat silang 

hayok sa teritoryo, sa langis, sa kapangyarihan.

Huwag bayaang maghugas-kamay at mabura sa gunita

ang mga Pilatong sulsol at instigador ng gera,

silang nangangamkam ng ating buhay at daigdig

sa ngalan ng demokrasya at kapayapaan.

hinaing ng isang kakampi

 

Magkaiba ang pinili nating daan,

hindi tayo magkasama ngayon;

pero bago mo ako husgahan, 

samahan mo muna akong lumingon, 

saglit tayong bumalik sa kahapon.

Magkakapit-bisig tayo noong 1986,

kasabay mo akong sumigaw ng “neber agen”,

kasama mo akong lumaban sa diktador,

kasama mo akong humarap sa kamatayan.

Pagkatapos ng EDSA, balik ako sa dating buhay –

kargador sa palengke, nangangalakal ng basura,

paekstra-ekstra sa konstruksyon.  Ikaw rin,

nagbalik sa dati mong buhay – nagpakatalino,

nagpakadalubhasa.  At ito ang napansin ko:

Bawat pangarap na iyong maabot,

bawat diploma na iyong makamit, 

hakbang palayo sa aming maliliit.  

Sabi ko sa sarili, ayos lang.  Hindi dapat magdamdam. 

Tutal sabi mo, iskolar ka NG bayan.  Kahit paano, 

kinikilala mong bahagi ako ng buhay mo,

na may ambag ako sa edukasyon mo. Kahit paano, 

nakakaramdam ako ng pagmamalaki sa sarili. 

Pero bakit bigla mong pinalitan mo ang tawag sa iyo?

Ginawa mong “Iskolar PARA sa Bayan”. 

Bakit kailangang ihiwalay mo ang iyong sarili sa akin, 

bakit isinantabi mo ang kaisahan 

na nakapaloob sa katawagang “Iskolar NG Bayan”.

Kaya ngayon, ganito ang nararamdaman ko:

Dahil “Iskolar ka PARA sa Bayan”.

ipinapamukha mo sa akin

na may utang na loob ako sa iyo, 

na nag-aral ka para sa akin.

Pero ano ang totoo?  Ang layo mo sa akin.

Hindi mo ako dama.  Lalo ngayon na nililibak mo

ang pinili kong kandidato dahil hindi siya nagtapos.

Alam mo bang sa bawat wagayway mo ng iyong diploma,

itinataboy mo ako palayo sa iyo, 

itinataboy mo ang milyon-milyong mga mangmang

palayo sa inyong mga edukado.

Hindi mo ako dama, dayuhan ako sa buhay mo.

Kung hihingan mo ng resibo ang sinasabi ko

hindi na kailangang maghalungkat ng ebidensya.

Halika, humarap tayo sa salamin

at basahin mo ang iyong utak,

damhin mo ang iyong puso,

pakinggan mo ang iyong dila.

Kanino mo iniaalay ang iyong mga pananaliksik?

Sino ang kinakausap mo? Sino ang nakakaintindi

sa iyong mga akda at talumpati? Sino ang talagang 

nakikinabang sa iyong karunungan?

Tatlumpong taon mo akong pinaasa,

Tatlumpong taon mo akong pinaasam.

Kaya bago mo ako husgahan, pakiusap

Humarap ka muna sa salamin.

balon

itinulak ka niya sa balon

at nilawitan ng kilabban --

pamawi sa kalam ng tiyan.

tinakpan niya ang bibig

ng balon; walang makapasok

kahit gahiblang liwanag.

at inusal niya ang mantra

ng darating na paghuhukom,

inulit ito ng pader, inulit  

nang inulit nang inulit, 

alingawngaw pabalik-balik

ang mantra paulit-ulit

hanggang sa iyong panaginip:  

ililigtas kita sa gutom,

itataboy ko ang  dilim.

at itinibok ng iyong dibdib:

ililigtas mo ako sa gutom,

itataboy mo ang dilim.

luhaan ka nang gumising,

kumakalam ang tiyan,

niyayakap ng dilim.

muli kang pumikit, bumulong:

salamat aking sakalam

salamat aking tagapagligtas.

 

sumpa ng gaba

    ganito gumagana ang batas

ng gabà –  bawat kabulaanang nilubid, 

      bawat panlilibak sa matuwid

na isinabog mo sa himpapawid,

tiyak na bumabalik;  mga pagod at gutom 

na salitang umuuwi sa sariling tahanan,

nag-aanyong limatik na lumalantak ngayon

sa iyong utak at sumisipsip sa iyong dugo.

ngumangatngat  sa anit;

at naglalagas ang iyong buhok,

gumagalugad sa gilagid;

at naglalaglagan ang iyong mga ipin,

dumadalirot sa daliri; 

at naaagnas ang iyong mga kuko.

hindi, hindi ka binabangungot;

      nagbunga na ang iyong inihasik.

masaganang anihan.

bayaang baya'y bumangon at maglayag

 

Leni, pangalan ng bulaklak o bato o alak,

bansag ng bagay na iniluluwal ng lupa at tumatagal,

salitang balon ng pag-usbong at pamumukadkad,

bukang-liwayway  na bumubuklat  ng rosas na liwanag.

Sa pangalang ito,  naglalakbay ang mga barkong kahoy,

hindi alintana ang pulutong ng bughaw-dagat na apoy;

ang mga titik na ito,  dalisay na ilog na naglalandas

sa bawat pusong pinipiga ng kasinungalingan at dahas. 

O pangalang nasumpungan ng sambayanan sa kadawagan,

lihim na pinto ng maligamgam at liblib na lagusan,

nagmamahal, naghahasik ng halimuyak sa daigdig! 

O mabining bibig, hagkan ang aming poot at pagluluksa,

O matang-dilim, haplusin ang aming pagal na gunita;

sa pangalang ito, bayaang baya’y bumangon at maglayag. 

makinig habang naghihilik

Isang madaling-araw na kumakaripas
Hindi magkamayaw mga banderitas,
Umaatungal ang pulpol na trompa
Kumakahol mga tambol at trumpeta.

Mga pulis at tanod ay nagkukumahog
Lahat binubulabog kahit asong natutulog;
Pagkaraan  ng mahigit limang taon
Naisipang sumilip ng ating gobernador.

Sa awa raw ni Honesto, tayo’y makakaasa
Kanyang ipapasemento mga bukid at kalsada;
At sa wakas  magkakatubig na ang  ating mga poso;
Basta bukas  kay gob nakaprenda ang ating mga boto.

Mahirap siyang tanggihan, ninong siya ng bayan;
Mahirap siyang hindian, baka hindi magpautang.
Halinang sumalubong, humingi ng kabaong,

Halinang makinig, habang tayo’y naghihilik.

unyonista

Iniabot ko ang membership form ng Unyon
sa isang profesor; di siya lumingon,
hinawi lamang niya ang aking kamay.
Abalang-abala siya,
marahil sa pagtsetsek ng papel
o pagsulat ng artikulo
para sa isang refereed journal
o pagkonseptuwalisa
ng bagong professorial chair lecture.
Malapit na nga pala ang promotion time.
Walang kibo akong umalis.
Ilang gusali pa nga ba ang dapat kong puntahan?
Ilang puso pa ang kailangang katukin?
Sa susunod na linggo,
Matatanggap na ng mga guro
Ang ikatlo at ikaapat na tranch
Ng rice allowance.

sapagkat hinihingi ng inang-bayan

sapagkat hinihingi ng inang-

bayan, may kirot man sa dibdib,  

bukal sa loob nilang  inihahandog 

ang kanilang mga anak sa dambana 

ng himagsikan. tulad ng tubig 

na malayang  bumubukal, dumadaloy, 

at sumasanib sa ragasa ng ilog, 

walang pagtutol nilang tinatanggap 

ang paglisan ng giliw nilang mga anak; 

sapagkat hinihinging dakilang pag-ibig. 

sapagkat hinihingi ng dakilangpag-ibig, 

tinitiis nila ang pagkasabik sa  musmos 

na yakapng dating mga munting bisig, 

habang nauulinig ang siyapan ng mga sisiw 

sa labas ng bintanang di maipinid, 

habang umaaninag ng  kalatas 

o anumang badya ng pabatid. 

hindi maigugupo ng takipsilim, dawag, at dahas

ang pag-asam sa pagbabalik ng mga anak 

na mandirigma; nasasabik  sa pagdaloy 

ng mga salaysay ng tambang at tagumpay; 

umaasang muling maliligo sa halumigmig 

ang tigang na hangin; 

sapagkat hinihingi ng inangbayan. 

sapagkat hinihingi ng inangbayan

walang gabing hindi maglalamay sa paghihintay

buhay man o patay ang anak na tumahak

sa landas ng makatuwirang paghihimagsik;

sapagkat hinihingi ng dakilang pagibig!

nais kong malaman

nais kong malaman kung paano sumisid
saranggolang inialay sa lawak ng langit
upang sunduin ang bukangliwayway.

nakipaglaro ba sa mga ibon?  naglayag
tulad ng mga ulap?  nais kong mabatid
kung paano siya sumayaw sa ihip ng hangin.

ano ang kanyang natunghayan?
saang bubong, saang ilog, saang bundok
siya nagpahilom ng mga sugat?

mga kasama, nais kong mabatid
kung paano at kailan ang pisi’y napatid;
kung paano at saan siya bumagsak.

bakit tuyot ang amihan?  tumataghoy
ngunit wala ni bulong tungkol sa saranggolang
buong puso kong inialay sa lawak ng langit.

tinunaw ba siya ng ulan?
pinilas ng kulog at kidlat?
o winarak ng berdugong kamay?

gulanit man ang katawan at pakpak,
lasog-lasog man ang mga tadyang
mga kasama, nais ko pa ring mabatid –

huwag ipagkait  ang salaysay
ng pagsuong niya sa takipsilim;
huwag ilihim, huwag ilibing
ang pagkabulid niya sa dilim.

langib

makadiyos.tapat.kaibigan

makamasa.lakasngbayan.

Lumalagaslas

ang talulot at pulot

sa entablado’t pulpito;

ngunit

singrupok ng papel

ang pangako,

singbagsik ng pulbura

ang dalita.

Habang nagliliwaliw

ang mga nagwagi sa Moro-moro,

at nag-iimbak sila ng laway

para sa susunod nilang palabas,

wakwak pa rin ang bituka

ng dukha; 

bigti pa rin ang tinig

ng maliit.

Kaya hindi magtatagal

at muling maglalangib

ang garbo ng paligid,

mambubuliglig

ang tinakpang ligalig

sa dibdib ng pader:

Isulong ang rebolusyon!

kalingain sila

tama ang  mahal na Pangulo

nararapat lamang silang  arugain –

ang mga mukhang iyon na nakisukob

sa kislap ng kamera noong pitasin niya,

ng mahal na Pangulo, ang hinog na uhay

na iniluwal ng EDSA Dos.

nagurlisan ng sinag-araw at alikabok

ang mga mukhang iyon na araw at gabing

kaulayaw ng kolorete at eyrkon. 

kaya alang-alang sa paghihilom

ng mga sugat ng ating bansa,

kailangang kalingain sila – kailangang

langgasan ang mga gurlis sa kanilang balat

sanhi ng taimtim nilang pakikipagkapitbisig sa atin – 

mga matiising alila sa kanilang mga kusina, bukid, at pabrika.

upang kung manumbalik na ang mala-bubog

nilang kutis ay maanggihan naman ng mga butil

ng mumo o mertayolet ang wakwak nating bituka.

sa alaala ng punong akasya

  

inaruga mo silang lahat wala kang kinilingan

kahit sinong dumating tubero  anawnser  rekruter

elektrisyan titser  drayber pintor  bendor pulitiko

minsan isang maamong mukha ang umukyabit

bumalangga at yumakap sa iyong balikat

itinarak niya roon ang ngiting

umaamot ng pagtangkilik  

pinutungan ng kawad sinibat ng pako

ang iyong mga bisig

payapa mong tinaggap

pag-antak ng sariling sugat

payapa mong iniwi

pagtigis at pagkatuyo ng sariling dugo

isang araw padaskol na isinalaksak

sa iyong katawan ang isang patalastas

“maraming salamat sa inyong pagtangkilik”

habang nakangatngat sa iyong dibdib

mga kawad at pakong tigmak sa kalawang

tumupad sa pangako ang mukhang iyong inaruga

inayos ang trapiko nilinis ang kalsada

pinulak ang limang dekada

ng tapat mong paglilingkod.

makabayan o makasarili?

LAKANDIWA:

Maligayang pagdating dito sa ating bulwagan
Maraming  salamat po sa panahong inilaan,
Pero bago tayo sumuong sa laban ng katuwiran
Itaboy  muna ang antok, tayo’y magpalakpakan.

Iyan na rin ang palakpak ng ating pagsalubong
Sa mga mambabalagtas  na magtutunggali ngayon,
Hihimayin nila ang kabuluhan ng  edukasyong
Taglay ng rebultong tinatawag nating oblation.

Ilan daang taon nang  itong  unibersidad
Nagsisilbing pandayan ng libong puso’t utak,
Kaydami nang iniluwal,   may tiwali, may tapat
Mayroon ding sa bayan umiibig nang wagas.

Pero sa kasalukuyan paano susukatin ang silbi
Ng ating pagsisikap at mga pagpupunyagi?
Para sa bayan nga ba ang  karunungan ni oble
O nakatuon na lamang sa pansariling mithi?

Sa kanan ko’y binatang  matalino’t huwaran,
Mapagmahal sa kapuwa,  iskolar para sa bayan;
Naninindigan siyang itong ating pamantasan
Sa bansa’y di tumalikod,  kailanma’y di nang-iwan.

Sa kaliwa ko naman  ang  ating panauhin
Dakilang magbubukid  pangalan  ay Makiling,
Ibabahagi niya ang kanyang  napapansin
Sa pagtalima ni Oble sa kanyang  mga simulain.

Sa balagtasang ito tayo’y inaanyayahang
Makinig at magsuri, humimay ng katuwiran,
Hindi upang kumampi  o makipaghidwaan
Kundi upang magbigkis sa paglilingkod sa bayan.

Kaya mga kapatid bago pa man tayo  humikab,
Muli nating ipaabot taus-puso nating  pasasalamat;
Sa mga kabalagtas  na ngayo’y maghaharap,
Tumayo tayong  muli at masigabong pumalakpak.

ISKOLAR:

With great pride I’m telling you, sa ating pamantasan
Every area of knowledge, mapa-sining, mapa-agham;
Our endeavours, our efforts,  lahat ng pagpapagal
Are all selfless dedication,  all intended para sa bayan.

Countless recognitions, di mabilang na  gantimpala
The  UPLB  has brought home, di ba’t dangal ng bansa?
Studies and inventions ng ating mga guro’t dalubhasa
Can anyone deny it?   Di ba’t kayamanan ng madla!

Sa ‘Pinas ba’y may bukid, meron bang laboratoryo,
May forest bang di nag-benefit  sa  ating mga syentipiko?
Our artists and communication experts,  sikat di lang dito
Even outside the country, meron na ring rebulto.

Kumusta naman kaya graduates of UPLB?
Key positions ang hawak sa mga top industry
Reliable, magaling,  maipagmamalaki
Responsible employees:  talagang tatak UP!

Hindi matatawaran  impact and contribution
Of the Universtiy, sa pagsulong ng nasyon,
If this fact can’t be seen ng mga kritiko ni oblation
Their  eyes must have cataract,  utak nila’y may polusyon.

MAKILING:

Wala namang duda na ang UPLB magaling
At humahanga ako sa inyo, sa inyo’y kumikiling,
Totoo ring ang UPLB  naging kaakbay sa mithiin,
At kaagapay ng bayan laban sa kaapiha’t paniniil.

Gayon man sa loob ko’y may nag-aalburotong  tanong
Itama mo, kabalagtas,  kung mali ang  aking obserbasyon;
Iskolar ba ng baya’y, nag-iba na ang oryentasyon?
Bakit kaytaas ngayon, parang altar  ang inyong posisyon.

Pero bago ko palalimin ang  puntong aking inilahad
Sasagutin ko muna sinabi mong mga nagawa ng Unibersidad,
Totoong kaydami ng inyong pananaliksik, kaydami ng mga tuklas
Sa loob at labas ng bansa, kaydaming parangal ang inyong tinatanggap.

Ngunit nasaan ang pakinabang, na kanino ang sinasabing dangal?
Pakisilip anak ang ating  kagubatan, pakitanaw ang ating kabukiran
Na sabi mo’y nabibiyayaan  ng imbensyon at saliksik nitong pamantasan;
Alam mo bang ang kaya kong bilhing bigas ay ang inangkat sa Vietnam?

At nasaan nga ba ang inyong mga syentipiko,  mga artist, at komunikador
Matapos kaming interbyuhin, matapos sa komunidad nami’y mag-exposyur
Lumaot nang pagkalayo-layo, ni hindi na kami muling nilingon;
Matapos kaming pag-aralan, hayun naglilingkod sa dayuhang korporasyon.

Sabi mo’y may katarata ang mata, utak ay may polusyon
Ng mga hindi makakita sa magagandang gawa ni oblation;
Sabi ko nama’y manhid na nga yata ang inyong henerasyon
Hindi na ninyo kami madama,  kaming bumubuhay sa nasyon.

LAKANDIWA:

Madlang pipol, umiinit na ang labanan, bakbakan ay umaatikabo
Pasensya sa abala;  nais ko lamang pong ipaalala layunin nitong pagtatalo,
Narito po tayo hindi upang manakit ng damdamin o makipag-basag-ulo
Kundi upang busisiin kung si Oble’y tumatalima sa sinumpaang  prinsipyo.

ISKOLAR:

Oble remains faithful, sa serbisyo’y tapat, hindi nagkukulang,
We are committed as ever sa paglilingkod sa inang-bayan;
What I can’t understand, ang sobra ko pong pinagtatakhan
Is Makiling’s insinuation na kami’y malayo, parang nasa pedestal.

Makiling,  do you know the reason bakit binago namin ang tatak
Ng  estudyante ng UPLB? So that we shall always be taken back
To the notion that we are for the country, na ang aming puso at utak
Laan para sa bayan; di kami parasite, we’re here to serve not to suck.

You see, we must really concentrate, sa acads dapat kaming magtuon;
Pundasyon ito ng aming hinaharap,  wellspring of our service  to the nation;
This is sacrifice but you call it paglayo sa masa; and that I can’t fathom;
Nasa piling  man ninyo, anong silbi kung hindi natapos ang edukasyon?

MAKILING:

Hindi na ako makikipagtalo sa pagpapalit ninyo ng bansag
Ngunit  sana itanim sa inyong puso, huwag kalimutan, pakiusap,
Na sa pagkayod naming mga dukha sa maghapo’t magdamag
May halagang inilalaan sa inyo, sa inyong edukasyon  inilalagak.

Alam mo bang nang makita ko ang magara ninyong sasakyan
At mabasa ko ang nakatatak na “Iskolar para sa Bayan”,
Labis akong natuwa, halos maluha sa ligayang naramdaman
Sabi ko sa aking sarili,  Makiling, may pag-asa pa ang sambayanan.

Ngunit sa isang iglap ang tuwang iyon ay agad  nawala
Nang ang isang estudyante ay narinig kong nagsalita,
Buong pagmamalaki, halos ipagsigawan niya sa  madla
Na iskolar siya ng kanyang magulang at hindi ng masang dukha.

ISKOLAR:

I’m sorry about that, Makiling,  ayaw ko rin ng ugaling ganoon
Pero totoong sa kasalukuyan our parents do spend a lot for our tuition;
For how else can we raise fund,  ang unibersidad dapat na tumugon
Sa pangangailangan ng mga iskolar para sa isang quality education.

Shall we always beg from the government gayong kapos nga ang budget?
Isn’t it just fitting that we share the burden, na tayo rin ay bumalikat
Sa educational expenses at iba pang gastusin ng ating unibersidad?
We’ve been asking for a budget raise, meron ba tayong natatanggap?

MAKILING:

Kulang sa badyet o ang edukasyo’y hindi talaga  prayoridad,
Sapagkat  kailangang suyuin ang militar nang hindi sila mag-aklas?
Pero ayaw ko nang pasukin ‘yan, baka di tayo matapos kabalagtas
Magtuon na lamang tayo sa mga usapin dito sa unibersidad.

Isang malaking hakbang palayo sa masa  ang pagtataas ng matrikula
Alam mo bang ang apo ko noong nakaraang taon sa UPCAT ay pumasa?
Pero di siya tumuloy kahit may bawas sa matrikula,  dahil hindi namin kaya;
Kung siya’y nag-enrol, malamang  hindi na kumakain ang aming pamilya.

Lalo na ngayong balita ko’y nagtaas na rin ang bayad sa dorm,
Pangamba ko tuloy,  para na lang sa may pera itong si oblation.
Sana nga kabalagtas  pawang mali ang aking mga obserbasyon
Sana nga’y totoong may puwang kami sa inyong edukasyon.

ISKOLAR:

Dependency is a disease at wala  pong libre sa daigdig,
Kailangan po talagang kumayod, magsakripisyo’t sa sarili’y sumandig;
The dorm fee raise that you mentioned, lubha naman pong napakaliit
You know, compared to outside price,  sa UPLB dorms kaylaking tipid.

If we have to survive, kailangan po tayong magtulungan.
This is our real condition,  so many needs; ngunit pondo ay kulang;
Facilities, equipment,  etc. etc., kayraming dapat tugunan
Sa pagbabayanihan, these loads  though heavy, ay gumagaan.

MAKILING:

Ipagpalagay nang kulang nga sa pondo at kaydaming dapat tugunan,
Kung gayon bawat pisong matipid, bawat pisong malikom dapat na ilaan
Sa makabuluhang proyekto, sa tunay na pangangailangan
At hindi sa mga bagay na halos walang kapararakan.

Pasintabi, huwag sasakit ang loob, pero ano bang mapapala
Ng  mga iskolar, ng buong UPLB, ano ang inyong mahihita
Sa pinagkakagastusan ninyong nakataob na mga banga?
Hindi ko talaga maarok ang katuwiran bakit ito ginagawa.

ASUNGOT 1 (bigla na lang sasabat mula sa audience pupunta sa entablado):
Sa praktikal na dahilan,  mga banga’y puwedeng upuan,
Sa estetikang usapin, mga banga’y kaygandang pagmasdan!

ASUNGOT 2:
Sa gilid ng daan? sige maupo ka at maligo sa usok,
Estetika?  Walang taste, sa mata’y tinik na tumutusok!

ASUNGOT 1:
Aba at hindi na tiningnan ang ulap, ang bundok, ang sapa;
Relatibo ang ganda, aber ano ba ang panget sa hugis ng banga?

ASUNGOT 2:
Punta ka sa old hum, mga klasrum sa ibaba parang lungga,
Tungkab ang kisame’t sahig, huwag huminga, amoy patay na daga!

LAKANDIWA:

Sino ang mga ito, bakit nakikisali, bakit biglang sumasabat
Manahimik kayo, hindi ninyo batid puno’t dulo nitong pag-uusap.
Magpatuloy kayo nang mahinahon mga mambabalagtas
Magtuon sa katuwiran, iwasan ang patutsadang sa puso’y sumusugat.

ISKOLAR:

Why don’t you open your eyes wide nang iyo namang makita
Benches, street lamps, pavements at mga education paraphernalia,
Improved dorm services, campus security, surveillance camera
New books, new courses; bakit mga banga ang iyong pinupuna?

MAKILING:

Bakit hindi buksan ang puso anak, nang kalagayan ko’y madama,
Sariwa  pa ang sugat ng hagupit ni Ondoy subalit kayo na aming pag-asa
Abalang-abala sa pagtatayo ng banga, parang nagdiriwang ng pista,
Hindi pa kami nakakaahon sa putik; nasaan ang inyong konsensya?

ISKOLAR:
That is why we study hard, kaya nga nagpapakadalubhasa
So that when we graduate, epektibo ang serbisyo sa dukha,
“Iskolar para sa bayan”,  paglilingkod, iyan ang aming adhika.

MAKILING:

“Iskolar ka ng bayan” anak, kaya dapat lamang na sa baya’y tumangkilik
Sa masa at hindi sa negosyo o dayuhang kompanya  kayo dapat magsulit.
Sana’y  hindi manaig sariling interes, sana kahit isa sa inyo sa baya’y bumalik.

ISKOLAR:

Kahit isa? Well, a great exemplar of service and honour, Juan Miguel Zubiri,
What an inspiration, buhay na buhay  ang delicadeza, alumnus ng UPLB!

MAKILING:

Pagkatapos ng apat na taong protesta ni Pimentel, salamat nakonsensya,
Sana nga’y tunay na delicadeza,  at hindi lamang pakanang pampolitika!

ISKOLAR:

Ang hirap sa iyo’Makiling,  you doubt everything, lagi kang nagsususpetsa!

MAKILING:

Ang hirap sa iyo anak, tanggap ka nang tanggap;  natatakot ka bang magduda?

LAKANDIWA:

Mga kabalagtas, bago  pa man mauwi sa hidwaan itong pagtatalo
Masakit man sa aking loob, mamarapatin ko nang tayo  ay pumreno;
Hindi ako hahatol, kayo na ang  tumimbang sa mga argumento,
Iwaksi ang mahihinang katuwiran, pagyamanin ang mga postibo.

Salamat mga mambabalagtas,  kayo ngayo’y magdaup-palad,
Sa ginawang pagtatalo,  bawat isa’y nakinabang, isip ay umunlad.
Sa inyong mga sumaksi, pati na sa dalawang  kanina’y sumabat
Iwanan ang sama ng loob, humayo nang payapa’t dibdib ay maluwag.

 WAKAS -

bitbit ng hangin ang aming pagbangon

    May inilalahad ang dagat,

isang sugilanon –

mga batang singkintab ng balud

ang likod,

mga mangingisdang isinasakmol

ng higanteng trol,

baybay-dagat na kinukuyumos

ng tingga at kombatsyus:

pigtas na tsinelas

butas na baruto

basag na kabibe.

May inilalahad ang dagat,

isang sugilanon –

mga hiningang kaulayaw ng lambat,

naghahayuma ng isang pasyon;

sa kandili ng dilim, gising magdamag –

bitbit ng hangin aming pagbangon.

digmaan

        Hinawi niya ang nalumlom 
 na sinampay – mga paniking nakabitin 
 sa bintana ng kanyang lungga.

 Sinaksak ng mga retaso ng liwanag 
    ang kanyang katawan at mukha.    
 Muling nagtalsikan sa kaniyang ulirat 
 ang pulbura at mga piraso ng bakal 
 na gumutay sa kanyang mga binti,    
 at sa hininga ng kaniyang ama’t ina, 
    isang umagang 
      palabas sila ng Mosque.    

 Sinisid ng kanyang tingin 
 ang lunting alon ng bakuran,
    sa kanyang isip,   
   binubulabog niya 
 ang mga butil ng hamog 
 na nakikipagkindatan sa sinag ng araw,    
 sinasalat ng kanyang talampakan 
    ang nagsakliwat 
      na sapot ng gagamba.     

 Nahinog ang hamog 
 sa kanyang mga mata,
  umingit, pumihit   
     ang kanyang wheelchair.    

 Wasak na saranggolang 
  kumampay sa hangin 
 ang ulila niyang    

              binti.  

desaparecido

Pitong taon na siyang hindi bumabalik

at tila walang katapusan ang aking paghihintay.

Bawat araw dapit-hapon ng pagdungaw at pagtanaw sa kawalan;

bawat dapit-hapon pagkapit sa humuhulas na mga gunita.

Pitong taon, pitong taon ng paghihintay sa kagubatan ng pag-iisa –

nagsasalimbayan ang mga agam-agam at pangitain;

nagbubuhul-buhol ang tilaok ng manok at taghoy ng kuliglig;

nalulusaw ang lahat ng mapa at krokis,

sumasanib sa halumigmig na nakayakap

sa nangangaligkig na mga sanga at dahon;

nababasag ang silahis ng liwanag

sa bawat paghugot ng buntong-hininga.

Paano iindahin ang mga kudlit ng durog na bubog

na ihinahaplit ng inip sa tumatangis na kisame at dingding?

Paano sasalagin ang sikdo ng bigong pag-asam

na bitbit ng bawat aninong maaninag,

ng bawat kaluskos na maulinig?

Nakasalampat ako sa isang higanteng sapot ng panaghoy,

poot, kamatayan, at pag-asa – nag-uumpugan ang pagluluksa,

ningas ng kandila, banderitas, ginisang bawang at sibuyas,

formalin, pintura, kolostrum, pusod, bumbunan, lampin

litrato ng pamilya, katibayan ng bautismo, diploma sa kolehiyo,

kombatsyus, batuta.

Manhid na ang aking mga daliri sa walang patlang na pagkatok

at pagmamakaawa sa bawat tarangkahan, sa bawat pinto –

kampo ng sundalo, kulungan, detatsment, opisina ng pulisya,

komisyon ng karapatang pantao, telebisyon, radyo, diaryo;

puso ng mga obispo, pari, madre, mga manggagawa ng n.g.o.,

ng mga kapitbahay, may-ari ng pabrikang dating pinapasukan

ng aking anak, kung saan siya huling nakita.

“Anak ko – tulungan nyo akong hanapin ang aking anak.”

Paghihintay – isang nagngangalit na dagat,

nadudurog na burol, tuyot na patak ng ulan;

langkay-langkay na pagsalakay ng agnas na hininga,

ng talaksan ng upos, ng kinakalawang na hinlalake,

ng pulbura; ng mga butil ng pawis, dugo, plema, tamod,

at binunot na mga kuko.

Paghihintay – isang kulubot na kamay,

lumulutang sa pagitan ng pintong nakatiwangwang

at ulilang kandilang pitong taon nang

nananabik sa halik ng apoy.

hindi tulad ng tuyong damo ang iyong mga salita

Awit-pagpupugay kay Carlos Bulosan -- makata, manunulat, unyonista. Ipinanganak sa Mangusmana, Binalonan, Pangasinan noong 02 Nobyembre 1911 at namatay sa Seattle, Amerika noong 11 Setyembre 1956. Nagsilbing tinig ng libo-libong manggagawang Pinoy sa Amerika noong panahon ng Depresyon at Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ginugol ang buhay at panulat sa pagtatayo ng lipunang walang binubusabos, walang binubusalan ang bibig.



Here, here the tomb of Bulosan is,
Here, here are his words, dry as the grass is.
- Carlos Bulosan, “Epitaph”

------
Sapagkat kaagad nagliliyab ang tuyong damo
sa bahagyang halik ng apoy,
at iglap na naaabo ang kanyang alipato,

Hindi, Allos, hindi tuyong tulad ng damo
ang iyong mga salita; oyayi sila
ng mga ilog at kabukiran ng Mangusmana
na kumalong sa tuwa ng iyong kamusmusan –
gunitang sumasalag sa ulos ng taglamig.

Hindi, Allos, hindi tuyong tulad ng damo
ang iyong mga salita; halakhak sila
ng mga bulubundukin at kapatagan ng Amerika,
lunting luwalhating humahaplos sa iyong likod
kapag sinasalakay ng hapo at lungkot
ang mga plantasyon ng mansanas, gisantes, at asparagus.

Hindi, Allos, hindi tuyong tulad ng damo
ang iyong mga salita; tagulaylay sila
ng aming hinagpis at poot, taginting ng tula
sa gitna ng gutom at dahas, lagaslas
ng dugong dumadaloy sa aming pag-asa at panaginip.

Hindi, Allos, hindi tuyong tulad ng damo
ang iyong mga salita;

sapagkat kailan ba natuyo ang tula at puso
ng makata ng sambayanan, kailan ba natuyo
ang pagasam at pag-asa sa pagsilang
ng bagong daigdig?